Ngày trẻ, cậu thiếu niên Max Planck là một học sinh mẫu mực, được thầy cô bạn bè yêu quý. Học bạ của cậu được ghi những dòng khen ngợi đầy ưu ái: “Một đầu óc vô cùng sáng sủa logic, hứa hẹn một điều gì đó lớn lao ở tương lai”.
Ảnh: Max Planck năm 20 tuổi (1878)
Những tiên đoán ấy chẳng sai, Max Planck đã trở thành niềm tự hào trước nền khoa học thế giới của nước Đức/Phổ. J. L. Heilbron, sử gia khoa học viết rằng khoa học Đức/Phổ trải qua thời Quốc Xã vẫn còn may mắn vì có Max Planck. Ông cũng là người đỡ đầu và bảo vệ cuộc cách mạng vật lý Einstein thực hiện. Nhưng Planck chỉ bảo vệ được Einstein và các nhà khoa học Do Thái ở Đức về mặt ...lý thuyết (mỉa mai thay, chẳng phải các nhà khoa học chân chính thì quý lý thuyết hơn cả “biên chế” và sinh mạng sao?).
Adolf Hitler lên cầm quyền, Einstein không về nước nữa. Là nhân vật có ảnh hưởng của Viện hàn lâm Phổ, Planck cảnh báo Hitler về sự tổn hại cho nền khoa học khi đuổi các nhà khoa học Do Thái khỏi các trường đại học và viện nghiên cứu.
Rất “quán triệt” về “chính sách khoa học”, Hitler bảo rằng ngay cả việc đó có huỷ hoại nền khoa học Đức thì “chúng ta hãy làm việc không cần khoa học trong vài năm!”.
Planck im thin thít. Không có bước nhảy lượng tử nào về chính trị diễn ra với Planck. Trong khi thế giới quan chính trị của Einstein có lẽ đa dạng chỉ thua những người phụ nữ đi qua đời ông.
Erwin Planck trước tòa án nhân dân của Đức Quốc Xã, 1945.
Về cuối đời, một người con trai của Planck tham gia vụ ám sát Hitler không thành; ông già Planck tội nghiệp gửi một bức thư thảm thương và vô vọng tới “Quốc trưởng” cầu xin ân xá cho con trai. Cứ như thể ám sát thành công thì mới là tội thực sự vậy, ám sát hụt bất quá chỉ là mội lỗi! (Thứ lỗi cho con trai tôi vì đã ám sát ngài, ngài Adolf - tội thực sự của nó là ám sát hụt, xin hãy cho nó thêm cơ hội!). Erwin Planck, con trai thứ tư của ông bị một ”toà án nhân dân” Quốc Xã xử treo cổ trong sự bất lực của nhà vật lý vĩ đại - người bị mắc kẹt trong sự hiểm nguy của thái độ tựa như phi chính trị giữa một tình huống chính trị hiểm nghèo.
Tài liệu tham khảo và đọc thêm:
1. Phạm Xuân Yêm và Tgk (2014). Max Planck - người khai sáng thuyết lượng tử, Kỷ yếu mừng sinh nhật thứ 150. NXB Tri thức.
2. Heilbron, J. L. (2000). The Dilemmas of an Upright Man: Max Planck and the Fortunes of German Science. Harvard University Press.
3. Graham Famelo. Max Planck Letter to Hitler Discover. URL:
Nhận xét
Đăng nhận xét